از هنرهای مناطق ایران، برخی خلاق بوده اند و توسط یونسکو به عنوان مرکز صنایع دستی جهانی انتخاب شده اند.
ایران از دیرباز در میانه گهواره تمدن اولیه بوده است، جزو پیشگامان این صنعت است و به عنوان سی و یکمین صادرکننده صنایع دستی با تولید بیش از ۳۰۰ مورد از ۴۰۰ مورد شناسایی شده و ثبت شده در این شورا برای دوش می‌کشد.
آثاری که به‌وسیله مواد اولیه بومی با دست و ابزار مورد نیاز ساخته‌شده و ترفندهای خلق‌اش سینه به سینه چرخیده تا به امروز رسیده است.
تمام صنایع دستی ریشه در تاریخ دارد و نمی‌شود برای پیدایش آن، تاریخ دقیقی را مشخص کرد اما به‌مرور زمان اشیای ساده، شکل‌های پیچیده‌تر و زیباتری به خود گرفته شده و شکل‌های پیچیده‌تر و زیباتری به خود گرفته شده و شکل‌های آن را نشان می‌دهد، تاریخ و فرهنگ یک کشور.
این ۱۱ منطقه صنایع دستی جهانی عبارتند از:
۱- شهر جهانی ملیله
زنجان، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهرستان استان زنجان، یکی از شهرهای مهم ایران است که به دلیل استقرار مرکز ترانزیتی تهران-اروپا از شهرهای شمال غربی ایران به‌شمار می‌رود. در این شهر، مفتول های نقره با طرح های اسلیمی و نقش هایی از جمله اشک، جقه، پیچک، غنچه، برگ، برگ فرنگ و … به دست هنرمندان صنعتگران زیر صیقل سوهان و کوره آتش قرار می گیرند و به یکی از ظریف ترین صنایع دستی این خط می شوند. که ملیله نامیده می‌شود. هنر ملیله کاری که از اصلی‌ترین صنایع دستی این استان است، عمده‌ترین ماده اولیه ملیله را می‌دهد که از طریق ذوب وسایل نقره‌ای کهنه یا قابل استفاده است، می‌شود. از دیگر مواد مورد استفاده در ساخت ملیله می‌توانم به موم طبیعی، تیزاب، زاج سفید و جوهر گوگرد اشاره کرد.
۲- شهر جهانی کلاش بافی (گیوه)
شهر مریوان در ۱۲۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان سنندج و در همسایگی مرز ایران و عراق واقع شده است. گیوه، پاپوش سنتی زیبایی است که در اصطلاح محلی مردم کُردستان به آن کلاش می‌گویند. کلاش بخشی از زندگی و فرهنگ مردم است و در مناطقی از جمله مریوان از رونق بسیار ویژه‌ای است. اطلاعات زیادی از پیشینه ساخت گیوه در دست نیست اما به اعتقاد مردم کُرد، کلاش پیشینه هزار ساله دارد. گیوه تنها پاپوش سنتی ایران است که آن را در مناطق گرمسیر و کوهستانی رواج دارد و در واقع کفش مخصوص فصل تابستان است چرا که تماس با آب باران به بدنه آن آسیب می‌زند. از نکات ویژه به‌فرد کلاش این است که پای چپ و راست ندارد. گیوه را از چند نظر می‌توان تقسیم کرد. یکی جنسیت و دیگری نحوه ساخت و اتصال رویه به زیره.
۳- شهر جهانی منبت
آباده در زبان فارسی به محلی آباد گفته می‌شود و قدمت آن به هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. این شهر در استان فارس و در میانه راه دو شهر مهم اصفهان و شیراز قرار گرفته است که این امر باعث تاریخ و فرهنگی غنی شده است. رشته‌های مختلف صنایع دستی در آباده وجود دارد اما منبت کاری آن به قدری شاخص است که آباده را خاستگاه منبت کاری ایران و جهان می‌دانند. آباده در سال ۱۳۹۷ به عنوان «شهر جهانی منبت» در فهرست جهانی صنایع دستی قرار گرفت. واژه منبت از نبات به معنای گیاه گرفته شده و در اصطلاح به نقش برجسته‌کاری روی چوب گفته می‌شود. این وجه تسمیه به این دلیل بوده که برجستگی گل و گیاه روی چوب مانند روییدن گیاه بر آن بوده است. هنری با کاربردهای مختلف از ساخت جعبه جواهرات و مجسمه و عصا تا در و پنجره و مبلمان. نمونه‌های نفیس و تاریخی‌های شربت‌خوری ساخت آباده، حتی تا موزه ویکتوریا و آلبرت انگلیس هم راه یافته است.
۴- شهر جهانی زیلو
شهر میبد در شمال غرب شهر یزد و دومین مرکز شهری و تجاری استان یزد است که با تراکم جمعیت نسبتاً یکی از کانونهای اولیه یک جانشینی در ایران است. این موقعیت تاریخی ممتاز در کنار معادن ارزشمند، این شهر را هم قطب کاشی و سرامیک کرده است، هم شهر جهانی زیلو. قدمت زیلوبافی را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند. قدیمی‌ترین زیلوی موجود در ایران متعلق به سال ۸۰۸ هجری قمری است که در موزه زیلوی میبد قرار دارد. زیلوی مسجد جامع میبد و زیلوهای مسجد جامع یزد و مسجد مصلای عتیق هم از جمله زیلوهای نفیس و قدیمی به حساب می‌آیند. به زیلو «فرش سلامت داده‌اند، زیرا ذرات معلق در تولید هوای نمی‌کند و برای افرادی که بیماری‌های بیماری‌های پوستی یا پوستی دارند» و همچنین برای کودکان بدن آن‌ها حساس‌تر است، فرش بسیار مناسبی است.
۵- روستای جهانی سفال گری
کلپورگان روستای کوچکی در جنوب شرق ایران در ۲۵ کیلومتری شهرستان سراوان و در ۳۹۰ کیلومتری جنوب زاهدان در استان سیستان و بلوچستان است که با قدمتی هفت هزار ساله به عنوان تنها موزه زنده سفال گری جهان شناخته می شود. حال هم بدون کوچکترین تغییری از آن دوران، هنر ساخت سفال بدون چرخ سفال گری به‌طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
کارهای اولیه مانند انتقال گل سفال گری از معدن توسط مردان انجام می‌شود اما ساخت سفال با اشکال هندسی که ریشه در تاریخ دارند، تماما توسط زنان روستاست.
۶- روستای جهانی حوله بافی
این روستای ۷۵۰ نفری در ۲۵ کیلومتری بیرجند، مرکز استان خراسان‌جنوبی واقع شده و هفت زمین از ۷۰ زمین آن فضای گردشگری است. «خراشاد» در پنجم آذرماه سال ۹۷ به عنوان روستای جهانی حوله‌بافی شناخته‌شد. این روستا اولین در ایران بود که به خاطر این هنردستی ارزش ثبت ملی رسید. معروفترین محصول این خط توبافی حوله است؛ هر چند به دلیل نرمی و لطافت پارچه های خاص تولید شده این بافت و جذب بسیار بالاست، برخی این رشته را به نام حوله بافی هم می شناسند. مواد اولیه مورد استفاده در این بافت، نخ پنبه است که با فرآیندی طی سه مرحله روی دستگاه بافندگی مخصوص به انجام می‌رسد. علاوه بر نخ پنبه، نخ ابریشمی و نخ پیشمی هم استفاده می شود.
۷- شهر جهانی گلیم شیریکی پیچ
سیرجان در فاصله ۱۷۵ کیلومتری جنوب غرب کرمان قرار دارد. گلیم در اصل یک زیرانداز بدون گره است اما در فرهنگ دهخدا به کاربرد مهم دیگر آن یعنی پوشش هم اشاره کرده است. بافت گلیم از ایام کهن در ایران بیشتر مشاغل خاص عشایر به ویژه در مناطق جنوبی ایران بوده است. گلیم شیریکی پیچ یا سوزنی که شهرت سیرجان به خاطر آن است، گلیم‌های معمولی یک بافته‌گره‌دار است و آن را دست‌بافتی میان قالی و گلیم می‌دانند. درباره نامگذاری این گلیم گفته شده است. شیریکی‌پیچ به معنای روانداز اسب است که احتمالاً به کاربرد اولین آن اشاره دارد. از طرفی «پیچ‌بافی» یکی از انواع بافت گلیم است و از سوی دیگر «شیریکی» می‌تواند در نوع گره آن باشد.
۸- شهر جهانی سفال
شهر لالجین یکی از شهرهای استان همدان است که آن را به عنوان شهر جهانی سفال ایران می‌شناسند. با توجه به قرارگیری معدن بزرگی از خاک رس مرغوب در لالجین، سفالگری مهم ترین صنایع دستی این شهر است. گزارش سفالگری در این شهر به حدود ۸۰۰ سال پیش می‌رسد. پیشینه ساخت ظروف و اشیای سفالی در این منطقه به بیش از هفت هزار سال پیش بازمی‌گردد و بنا بر شواهد تاریخی این شهر در ادوار کهن، مرکز تولید سفال در کل منطقه‌ای دیگر بوده است. آثار سفالی این شهر بیشتر ظروف کاربردی درابعاد و فرم‌های مختلف به صورت تک رنگ، در رنگ‌های غالب لاجوردی، قهوه‌ای، سبز و زرد بود که درخشش فوق‌العاده لعاب آن شهر بود. افزون بر این، آثار مینایی تزیینی هم یکی از شاخه‌های اصلی سفال گری در لالجین است.
۹- شهر جهانی چادرشب‌بافی
قاسم آباد روستایی از توابع چابکسر، واقع در شهرستان رودسر در شرق استان گیلان است. نام قاسم آباد برای ایرانیان همیشه مفهوم شادی و رنگ بوده است. انواع پارچه‌های دست‌بافت رنگارنگ و هم لباس‌های محلی مردمان این خطه با نوارهای رنگی افقی این روستا را به عنوان مرکزی برای پارچه‌بافی شهره کرده‌است. مهم‌ترین پارچه‌هایی که در این روستا به نام چادرشب تولید می‌شود. چادرشب یا به زبان محلی «چورشب یا لاوان» نوعی پارچۀ پنبه‌ای، پشمی یا ابریشمی است که در استان‌های گیلان و مازندران به دست زنان این خط روی دستگاه دست‌ساز به نام پاچال به صورت محلی بافته می‌شود. آمیختگی این هنر با حیات مردمان این خطه، اصالت، نوآوری و خلاقیت، آن را در سال ۱۳۹۸ شایستۀ کسب مقام جهانی هم کرد. چادرشب های قاسم آباد به دلیل طرح و نقش‌های بسیار زیبا که عموماً ذهنی‌باف هستند و بر اساس نقشه بافته می‌شوند، از محبوبیت بسیار زیادی در میان ایرانیان دارند.
۱۰- شهر جهانی گوهرسنگ ها
مرکز استان خراسان‌رضوی، معادن سنگ با ارزشی در شهر و مناطق اطرافش دارد. به همین دلیل یکی از هنرهای دستی فعال این استان جواهرسازی و ساخت زیورآلات با سنگهای قیمتی است. از مهم‌ترین این سنگ‌ها می‌توانم به آکوآمارین، عقیق، انواع کوارتز، ژاسپر، گارنت و زنولیت اشاره کنم که در میان سنگ‌ها از معروفترین سنگهای این منطقه در میان مردم است. اصلی‌ترین کارگاه‌های تراشِ گوهرسنگ‌های ایران در مشهد واقع شده‌اند که در آن سالانه‌ها نگین عقیق و فیروزه‌ها در اندازه‌های مختلف تراش می‌دهند.
۱۱- شهر جهانی قالی و فرش دست باف
قالی تبریز را یکی از پرآوازه‌ترین قالی‌های ایران می‌دانند و از سوی شورای جهانی صنایع دستی، این شهر به عنوان شهر جهانی بافت‌فرش انتخاب شده است. پیشینه تاریخی این هنر فاخر ایرانی برمی‌گردد به دوره صفویان و انتخاب تبریز به عنوان پایتخت (در دوران شاه اسماعیل) و توجه به شاهان این دوره به فرهنگ و هنر و البته ایجاد کارگاه‌های قالی‌بافی در شهر تبریز. کم‌کم قالی‌بافی در این دوران از حالت روستایی خارج و به هنری درباری تبدیل شد. از این رو، دوران صفویه را دوره درخشش و اوج هنر قالی‌بافی تبریز می‌دانند. از قرن هفدهم میلادی به بعد قالی ایران به کشورهای مختلف صادر شد.
از نشانه‌های بارز فرش تبریز که این بافته را از سایر بافته‌های ایران متمایز می‌کند، وجود ستاره چندگوش و بزرگ در مرکز فرش و چرخش‌های ظریف اسلیمی است که با گل‌های ختایی پوشیده شده‌اند. در شالوده و بافت از این فرش‌ها از ابریشم، طلا و نقره استفاده می‌شود. از طرح‌های شاخص این بافته می‌توان به طرح‌های مستوفی(گل فرنگ مستوفی)، اسلیمی ترنج‌دار، اسلیمی لچک ترنج، نقش ماهی یا هراتی، گلدانی، میناخانی، طرح درختی، طرح تصویری، طرح باغی یا گلستانی و طرح شکارگاه اشاره کرد.
نویسنده : نجات شکوندی | منابع: visitiran.ir، unesco.org، ایمنا، روزیاتو