کتاب آرمانشهر واقع بین ها و راه رسیدن به آن – روتخر برخمان – 1pezeshk

کتاب آرمانشهر واقع بین ها و راه رسیدن به آن

نویسنده: روتخر برخمان
مترجم: مزدا موحد
ناشر: نشر نو

رای تقریباً ۹۹٪ از تاریخ جهان، ۹۹٪ بشریت فقیر، گرسنه، کثیف، هراسان، کودن، بیمار و زشت بود. تا همین اواخر در قرن هفدهم، بلز پاسکال (۱۶۲۳-۱۶۶۲)، فیلسوف فرانسوی، زندگی را مغاکی عظیم از اشک خواند. نوشت: «بشریت بزرگ است، چون می‌داند مفلوک است.» تامس هابز (۱۵۸۸-۱۶۷۹)، همکار فیلسوفش در بریتانیا، موافق بود که زندگی بشری اصولاً «نامطبوع، خشن و کوتاه» است.

اما همۀ اینها در دویست سال اخیر تغییر کرده است. فقط در کسر کوچکی از مدت حضور گونۀ ما بر این سیاره، ناگهان میلیاردها نفر از ما ثروتمند، دارای تغذیۀ مناسب، تمیز، ایمن، باهوش، سالم و گاهی حتی زیبا شده‌ایم. با اینکه در سال ۱۸۲۰، ۹۴٪ از جمعیت جهان هنوز در فقر مفرط زندگی می‌کردند، به سال ۱۹۸۱ که رسیدیم این درصد به ۴۴ کاسته شده بود و اکنون، پس از گذشت فقط چند دهه، زیر ۱۰٪ است.[۱]

اگر این روال ادامه بیابد، فقر مفرطی که از وجوه دیرپای زندگی بوده به‌زودی برای همیشه محو خواهد شد. حتی کسانی که همچنان فقیر می‌خوانیم‌شان از وفوری که در تاریخ جهان بی‌سابقه است منتفع خواهند شد. در کشور محل سکونت من، هلند، فرد بی‌خانمانی که امروز کمک‌های دولتی می‌گیرد، از یک هلندی معمولی سال ۱۹۵۰ پول بیشتری برای خرج کردن دارد، پولی چهار برابر مردم عصر باشکوه و زرین هلند[۱]، زمانی که این کشور هنوز حاکم هفت دریا بود.[۲]

زمان برای قرن‌ها عملاً متوقف شده بود. بدیهی است که برای پر کردن کتب تاریخْ اتفاقات کافی رخ می‌داد ولی نمی‌شود گفت که زندگی رو به بهبود بود. اگر یک روستایی ایتالیاییِ سال ۱۳۰۰ را سوار ماشین زمان و در توسکانی دهۀ ۱۸۷۰ پیاده‌اش می‌کردید، تفاوت چندانی نمی‌دید.

مورخان تخمین می‌زنند که در ایتالیای حدود سال ۱۳۰۰ درآمد سالانۀ میانگین تقریباً ۱۶۰۰دلار بود. حدود ۶۰۰ سال بعد ـ‌‌پس از کلمب، گالیله، نیوتن، انقلاب علمی، عصرهای دین‌پیرایی و روشنگری، اختراع باروت، دستگاه چاپ و ماشین بخار‌‌‌ـ این رقم هنوز همان ۱۶۰۰دلار بود.‌[۳] ششصد سال تمدن گذشته بود و فرد ایتالیایی معمولی عملاً در همان موقعیت قبلی باقی مانده بود.

فقط با رسیدن سال ۱۸۸۰ بود که مسیر پیشرفت روستایی ایتالیایی ما را با خود برد، یعنی همان زمانی که الکساندر گراهام بل تلفن را اختراع کرد، توماس ادیسون لامپ را ثبت کرد، کارل بنز با اولین اتومبیلش ور می‌رفت و جوزفین کاکرِین[۲] در فکر چیزی بود که شاید درخشان‌ترین ایدۀ همۀ ادوار بود: ماشین ظرفشویی. و عجب مسیر پرافت و خیزی بوده است. دو قرن اخیر شاهد رشدی انفجاری در هر دو مقولۀ جمعیت و رفاه جهانی بوده‌اند. درآمد سرانه الآن ده برابر سال ۱۸۵۰ است. ایتالیایی معمولی پانزده برابر سال ۱۸۸۰ ثروت دارد. اقتصاد جهانی چه؟ الآن ۲۵۰ برابر بزرگ‌تر از دوران قبل از انقلاب صنعتی است، یعنی زمانی که تقریباً همگان همه‌جا هنوز فقیر، گرسنه، کثیف، هراسان، کودن، بیمار و زشت بودند.

گذشته بدون تردید مکانی خشن بود، پس منطقی است که مردم در رؤیای روزی بودند که اوضاع بهتر بشود.

یکی از روشن‌ترین و زنده‌ترین رؤیاها، رؤیای سرزمینی از شیر و عسل به‌نام «کوکِین»[۴] بود. برای رسیدن به آنجا باید اول مسیر خودت را با خوردن سه مایل شیربرنج باز می‌کردی. اما به زحمتش می‌ارزید، چون هنگام رسیدن به کوکین می‌دیدی در دیاری هستی که نهر شراب جاری است، غازهای بریان بالای سرت پرواز می‌کنند، میوۀ درختان پنکیک است و شیرینی و کلوچۀ داغ از آسمان می‌بارد. کشاورز، صنعتگر، روحانی، همه برابر و با هم زیر آفتاب لمیده بودند.

در کوکین، دیار فراوانی، مجادله‌ای نبود. عوضش مهمانی می‌گرفتند، می‌رقصیدند، می‌نوشیدند و عشق‌بازی می‌کردند.

هرمن پلی[۵]، تاریخدان هلندی، می‌نویسد: «برای ذهن قرون وسطایی، اروپای غربی مدرن خیلی شبیه یک کوکین راستین است. هفته‌ای هفت روز و بیست‌وچهار ساعته به فست‌فود دسترسی دارید، به تهویۀ مطبوع، عشق آزاد، درآمد بدون کار کردن، و جراحی پلاستیک برای طولانی کردن جوانی.»[۴] این روزها، در سرتاسر جهان افراد بیشتری از چاقی مفرط رنج می‌برند تا از گرسنگی.[۵] میانگین نرخ قتل در اروپای غربی چهل بار کمتر از قرون وسطا است و اگر پاسپورت مناسبی داشته باشید، داشتن ایمنی اجتماعی چشمگیر برایتان تضمین شده است.[۶]

شاید همین بزرگ‌ترین مشکل ما باشد: امروزه رؤیای قدیمی و قرون وسطایی آرمانشهر رنگ باخته است. تردیدی نیست که می‌توانیم کمی بیشتر مصرف کنیم، کمی امنیت بیشتری داشته باشیم ـ‌‌اما سایۀ اثرات منفی به شکل آلودگی، چاقی مفرط و برادر بزرگ بیش از پیش سنگینی می‌کند. دیار فراوانی برای خیال‌پرداز قرون وسطایی بهشتی تخیلی بود، به‌قول هرمن پلی، «گریزی از آلام دنیوی.» اما اگر از آن روستایی ایتالیایی سال ۱۳۰۰ می‌خواستیم جهان مدرن ما را توصیف کند، بدون شک اول به یاد کوکین می‌افتاد.

درواقع، روزگاری که در آن زندگی می‌کنیم روزگار تحقق پیشگویی‌های کتاب مقدسی است. امروز آنچه در قرون وسطا معجزه می‌پنداشتند، عادی است: نابینایانی که بینایی به آنها بازگردانده می‌شود، افلیجانی که می‌توانند راه بروند، و مردگانی که به حیات باز می‌گردند. مثلاً آرگوس ۲‌[۶] را در نظر بگیرید، تراشه‌ای در مغز که مقداری بینایی به افرادی که چشمشان مشکل ژنتیکی دارد بر می‌گرداند. یا ریواک[۷] که جفتی پای رباتیک است که به افرادی که دچار پاراپلژی[۸] یا فلج کامل پاها و تنه هستند توان راه رفتن می‌دهد. یا ریوباتراکوس[۹]، گونه‌ای قورباغه که در سال ۱۹۸۳ منقرض شد ولی به‌لطف دانشمندان استرالیایی با به‌کارگیری دی ‌اِن ‌اِی قدیمی عملاً به حیات بازگشته است. ببر تاسمانی گونۀ بعدیِ فهرست آمال این گروه تحقیقاتی است، گروهی که بخشی از برنامه‌ای گسترده‌تر به‌نام «پروژۀ لازاروس» است (و نامش را از داستان انجیلی مرگی که به تأخیر انداخته شده گرفته است)[۱۰].

در همین حین، علمی‌تخیلی دارد به واقعیت علمی تبدیل می‌شود. همین الآن هم اولین خودروهای بدون راننده وارد خیابان شده‌اند. هم اکنون چاپگرهای سه‌بعدی نیز در حال تولید ساختارهای سلولی جنینی کامل هستند و افرادی که در مغزشان تراشه‌هایی نصب شده است، با ذهن خود دستان رباتی را به کار می‌اندازند. یک نکتۀ کوچک دیگر: از سال ۱۹۸۰ تا کنون، هزینۀ یک وات انرژی خورشیدی ۹۹٪ افت کرده است ـ‌‌نه، اشتباه تایپ نکردم. اگر بخت‌یار باشیم، ممکن است چاپگرهای سه‌بعدی و پنل‌های خورشیدی باعث شوند آرمان کارل مارکس (تمامی وسایل تولید در اختیار توده‌ها) به واقعیت درآید، آن‌هم بدون نیاز به انقلابی خونین.

مدت‌ها بود که دیار فراوانی مختص برگزیدگانی کم‌تعداد در غرب ثروتمند بود. آن روزها گذشته است. پس از اینکه چین درهای خود را به روی سرمایه‌داری گشود، ۷۰۰ میلیون چینی از فقر مفرط خارج شده‌اند.‌‌[۷] افریقا نیز به‌سرعت دارد شهرتش را به‌عنوان ویرانۀ اقتصادی می‌زداید؛ در حال حاضر، شش کشور از ده کشوری که سریع‌ترین نرخ رشد اقتصادی دارند در افریقا هستند.[۸] تا سال ۲۰۱۳، شش میلیارد نفر از هفت میلیارد ساکن جهان مالک تلفن همراه بودند. (برای قیاس، فقط ۵/ ۴ میلیارد نفر توالت داشتند.)[۹] بین سال‌های ۱۹۹۴ و ۲۰۱۴، درصد افرادی که به اینترنت دسترسی داشتند از ۴/ ۰٪ به ۴/ ۴۰٪ رسید.

از منظر سلامت نیز که شاید بزرگ‌ترین وعدۀ دیار فراوانی بود، پیشرفت‌های مدرن بسیار فراتر از بلندپروازانه‌ترین خیالات نیاکان ما بوده است. هرچند کشورهای ثروتمند باید به افزایش هفتگیِ یک آخر هفتۀ دیگر به طول عمر متوسط بسنده کنند، افزایش در افریقا چهار روز در هفته است.‌[۱۱] امید به زندگی در سراسر جهان از ۶۴ سال در ۱۹۹۰ به ۷۰ سال در ۲۰۱۲ رسید[۱۲]، یعنی بیش از دو برابرِ سال ۱۹۰۰.

در ضمن، افراد کمتری گرسنه می‌مانند. شاید در دیار فراوانی خود نتوانیم غازهای بریان را از هوا بقاپیم، اما تعداد افرادی که از سوءتغذیه رنج می‌برند نسبت به سال ۱۹۹۰ بیش از ثلث کاهش یافته است. سهمی از جمعیت جهانی که روزانه کمتر از ۲۰۰۰ کالری در روز دریافت می‌کند از ۵۱٪ در سال ۱۹۶۵ به ۳٪ در سال ۲۰۰۵ رسیده است.[۱۳] بین سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۲، بیش از ۱/ ۲ میلیارد نفر بالاخره به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی یافته‌اند. در همین مدت، تعداد کودکانی که اختلال رشد دارند به میزان یک‌سوم کاهش یافت، مرگ‌ومیر کودکان به مقدار باورنکردنی ۴۱٪ کاسته شد و مرگ حین زایمان به نصف رسید.

امراض چه؟ قتل‌عام‌کنندۀ شمارۀ یک تاریخ، آبلۀ مخوف، کاملاً نابود شده است. فلج اطفال عملاً ناپدید شده و در سال ۲۰۱۳ قربانیانش ۹۹٪ کمتر از سال ۱۹۸۸ بود. همزمان، تعداد فزاینده‌ای از کودکان در برابر امراضی که زمانی عادی بودند واکسینه می‌شوند. مثلاً نرخ جهانی واکسیناسیون در برابر سرخک، از ۱۶٪ در سال ۱۹۸۰ به ۸۵٪ رسیده و بین سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۴، بیش از سه‌چهارم از تعداد مرگ‌های ناشی از آن کاهش یافته است. از سال ۱۹۹۰، مرگ‌ومیر ناشی از سل تقریباً نصف شده. از سال ۲۰۰۰، تعداد افرادی که بر اثر مالاریا می‌میرند یک‌چهارم کم شده است و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از ایدز در سال‌های پس از ۲۰۰۵ نیز همین‌طور.

برخی آمارها به‌شکلی باورنکردنی خوبند. مثلاً پنجاه سال پیش، از هر پنج کودک، یکی قبل از رسیدن به پنج سالگی می‌مرد. امروز؟ یکی از بیست‌تا. در سال ۱۸۳۶، ثروتمندترین فرد جهان، کسی به‌نام نیتان مایر روتزچایلد[۱۱]، به دلیل پیش‌پاافتادۀ نداشتن آنتی‌بیوتیک مرد. در دهه‌های اخیر، واکسن‌های بسیار ارزان برای مقابله با سرخک، کزاز، سیاه‌سرفه، دیفتری و فلج اطفال سالانه تعدادی بیشتر از تمامی کشته‌شدگان جنگ در قرن بیستم را نجات داده‌اند.[۱۴]

بدیهی است که هنوز امراض زیادی باقی مانده‌اند، یکی‌شان سرطان، ولی حتی در آن حیطه نیز در حال پیشرفت هستیم. نشریۀ معتبر ساینس در سال ۲۰۱۳ گزارش کشف روشی را داد تا بتوان از سیستم ایمنی برای مبارزه با تومورها بهره برد و آن را بزرگ‌ترین موفقیت علمی سال نامید. در همان سال نیز شاهد نخستین تلاش موفق برای شبیه‌سازی سلول‌های بنیادی انسان بودیم که پیشرفتی نویدبخش برای درمان بیماری‌های میتوکُندریایی[۱۲] است، از جمله یکی از انواع دیابت.

---