برای خود من پیش آمده که دیده باشم که مقاله‌ای از سایت یک روز خاص بدون دلیل خاصی پربازدید شده. گاهی هیچ ربط منطقی پیدا نمی‌کنم. مثلا ایام امتحانات نیست که یک مسئله ساده را دانش‌آموزان جستجو کنند یا فیلم خاصی از یکی از شبکه‌ها پخش نمی‌شود که کاربران در موردش جستجو کنند و موضوع هم اصلا بایگانی شده و قدیمی است و جذابیت جدیدی ایجاد نکرده. با خودم فکر می‌کنم که گاهی مهارت پایین کاربران در جستجو یا مثلا نزدیکی نسبی کلیدواژه‌های مقاله به یک کلیدواژه‌های اصلی که کسی به فارسی در موردشان چیز خوبی ننوشته، عامل باشد. اما گاهی کنجکاوی من همچنان باقی می‌ماند.
یکی از این موارد سال در مورد یک مدخل ویکی پدیا پیش آمد و دلیلش خوشبختانه پیدا شد.
در پایان هر سال، آماری از پربازدیدترین مقالات ویکی پدیا در سال را می‌توانیم ببینیم. طاها یاسری یکی از کسانی است که در این مورد کنجکاوی می‌کند.
او یک دانشمند علوم اجتماعی محاسباتی است و از این طریق می‌فهمد که چه موضوعاتی بیشترین توجه را به خود جلب کرده‌اند و به او فرصتی می‌دهد تا در رویدادهای عمومی مهم سال تأمل کند.
او می‌گوید:
«من سعی می‌کنم از داده‌ها استفاده کنم تا مشخص کنم مردم (و به طور خاص در اینجا، خوانندگان انگلیسی زبان ویکی‌پدیا) چگونه سال گذشته را به یاد خواهند آورد.»
در سال ۲۰۲۰، همه گیری کووید-۱۹ ، انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده و مرگ کوبی برایانت از خاطره انگیزترین رویدادها بودند. به گفته خوانندگان ویکی پدیا، سال ۲۰۲۱ به خاطر بازی اسکویید Squid -سریال مشهور نتفلیکس-، مسابقات قهرمانی فوتبال اروپا و مرگ شاهزاده فیلیپ به یادگار خواهد ماند.
اما در سال ۲۰۲۲، یک نام غیرمنتظره رخ داد و صفحه ویکی پدیای کلئوپاترا در صدر فهرست قرار گرفت.
بیشتر مقالات در بالای لیست مربوط به رویدادهای مهم جهان از جمله حمله روسیه به اوکراین، مرگ ملکه انگلیس و جام جهانی فوتبال مردان است. ایلان ماسک و جانی دپ نیز در این فهرست قرار گرفتند.
علاوه بر موارد دلخواه همیشگی مانند کتاب مقدس و یوتیوب هم در میان صفحات پربازدید بودند. اما چند شگفتی وجود دارد که احتمالاً تحت تأثیر عوامل خارجی مانند رسانه‌ها و فرهنگ عامه قرار گرفته است. به عنوان مثال، مقاله درباره جفری دامر، قاتل سریالی بدنام آمریکایی که در سال ۱۹۹۴ درگذشت، بیش از ۵۴ میلیون بازدید داشت و در رتبه دوم قرار گرفت.
در حالی که آمار مجموع بازدید از صفحه ممکن است به تنهایی درک کاملی از اینکه چرا کاربران ویکی‌پدیا به موضوعات خاص علاقه داشتند ارائه نکند، تغییرات در آمار مشاهده در طول زمان می‌تواند سرنخ‌هایی را ارائه دهد.
در مورد «دامر»، افزایش ترافیک صفحه با انتشار سریال نتفلیکس Monster: The Jeffrey Dahmer Story در ۲۱ سپتامبر ارتباط داشت.
با این حال، علاقه گسترده به مقاله در مورد کلئوپاترا یک راز باقی مانده است.
در حالی که برخی اخبار در مورد بازسازی فیلم کلاسیک و تبلیغات Super Bowl با حضور کلئوپاترا وجود داشت،این امر برای توجیه میزان بازدید کافی نیست. آمار بینندگان روزانه مقاله کلئوپاترا نیز به هیچ رویداد خاصی به عنوان علت اشاره نمی کند.
یاسری و همکارانش در کارهای گذشته خود متوجه شده‌اند که توجه آنلاین معمولاً نیمه عمر کوتاهی بین پنج تا هشت روز دارد، مشابه آنچه در مورد صفحه دامر می بینیم.
در تلاش برای یافتن دلیل افزایش ناگهانی بازدید مقاله کلئوپاترا، یاسری به اینترنت مراجعه کرد. به زودی، شخصی در توییتر سرنخی ارائه کرد : برنامه Google Assistant، که از تشخیص صدا استفاده می کند تا به کاربران اجازه دهد تا از طریق مکالمه با تلفن‌های خود تعامل داشته باشند، ممکن است مسئول باشد.
این برنامه که در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد، اکنون در حداقل ۱ میلیارد گوشی و تبلت نصب است و بیش از ۵۰۰ میلیون کاربر ماهانه دارد. وقتی برنامه را نصب می‌کنید و شروع به استفاده از آن می‌کنید، نمونه‌هایی از انواع درخواست‌هایی را که می‌توانید انجام دهید ارائه می‌کند.
اینها شامل دستوراتی برای سیستم عامل گوشی شما، مانند «باز کردن YouTube» یا درخواست‌هایی برای شروع جستجوی وب است. این برنامه همچنین می‌تواند ترکیبی از اقدامات را انجام دهد، مانند “نمایش کریستیانو رونالدو در اینستاگرام”، که برنامه اینستاگرام را باز می‌کند و صفحه رونالدو را نمایش می‌دهد.
اما یکی از اعلان‌هایی که این برنامه برای نشان دادن قابلیت‌های خود ارائه می‌دهد این است که «سعی کنید بگویید: نمایش کلئوپاترا در ویکی‌پدیا».
مطمئناً در سال ۲۰۲۲، تقریباً بیش از ۵۰ میلیون نفر از این دستور پیروی کردند. قبل از اینکه Google Assistant در سال ۲۰۲۰ گسترده شود، بازدیدهای سالانه از کلئوپاترا حدود ۲.۵ میلیون نفر بود.
پس محبوبیت مقاله احتمالاً تحت تأثیر درخواستی بود که توسط برنامه Google Assistant ارائه شد، تصمیمی که به ظاهر خودسرانه توسط طراحان Google UX گرفته شد.
اما این بیش از یک تصادف جالب است. محققان در زمینه علوم داده های اجتماعی و تجزیه و تحلیل وب اغلب از آمارهایی مانند حجم جستجوی گوگل و بازدید از صفحه ویکی پدیا برای مطالعه توجه و پویایی محبوبیت استفاده می‌کنند. علاوه بر پیش‌بینی موفقیت فیلم‌ها در گیشه، از این داده‌ها برای مطالعه محبوبیت انتخاباتی نیز استفاده کردم.
این منابع داده نسبتاً جدید می‌توانند مفید و هیجان‌انگیز باشند و روزنه‌ای برای نظارت بر رفتار انسان به صورت آنلاین ارائه دهند و از سوی دیگر می‌توانند منجر به تحلیل‌های گمراه‌کننده شوند. مثلا در سال ۲۰۱۳، محققان گوگل تلاش کردند – و موفق نشدند – شدت فصل آنفولانزا را با تجزیه و تحلیل داده های جستجوی کاربران پیش بینی کنند.
برای محققان علوم اجتماعی محاسباتی مهم است که روش‌های کیفی و مطالعات موردی ژرف را برای درک داستان پشت داده‌ها در نظر بگیرند.
مهمتر از آن، مثال کلئوپاترا تأثیری را که تصمیمات به ظاهر کوچک توسط طراحان می‌تواند بر توجه جمعی به موضوعات و موضوعات خاص داشته باشد، نشان می‌دهد، که گاهی اوقات با عواقب جدی‌تری همراه است.
تحقیقات قبلی یاسری نشان داده که چگونه پیوندها در ویکی‌پدیا می‌توانند ترافیک قابل‌توجهی را به مقاله‌های خاص هدایت کنند و چگونه تبلیغ برخی پتیشن‌ها در صفحه اول یک وب‌سایت می‌تواند به طور قابل توجهی توزیع امضاها را تغییر دهد و در نتیجه شانس جلب توجه گسترده به موضوع سیاسی خاص را تغییر دهد.
در این مورد هیچ آسیبی وارد نشد و شاید کمی بیشتر در مورد کلئوپاترا و رابطه او با جولیوس سزار یاد گرفتیم. اما نباید از قدرت قابل توجهی که شرکت‌های رسانه ای و فناوری پیشرفته در شکل دهی و تأثیرگذاری بر توجه عمومی دارند غافل شد.
طاها یاسری ، دانشیار دانشکده جامعه شناسی; Geary Fellow، موسسه Geary for Public Policy، دانشگاه کالج دوبلین
منبع: The Conversation